Zorgen voor ouders die ouder worden is een uitdagende en emotionele belevenis. Met de juiste ondersteuning kan het ook een lonende ervaring zijn. Hoe blijf je zelf overeind wanneer de rollen omkeren? ‘De ideale aanpak bestaat niet. Je schiet altijd wel ergens tekort.’
De groep 40- tot 60-jarigen die tegelijk voor hun opgroeiende kinderen en voor hun ouders zorgen neemt demografisch toe. De zogenaamde ‘sandwichgeneratie’ ziet de zorgtaken verschuiven van de jongere naar de oudere generatie. “Kinderen die zorg verlenen aan hun ouders omschrijven die ervaring vaak als een emotionele rollercoaster”, vertelt socioloog dr. Jorik Vergauwen van Universiteit Antwerpen. “Moeilijke uitdagingen worden gecounterd door positieve gevoelens van zingeving, voldoening en waardering.” Toch weegt de combinatie van rollen die deze ‘sandwichers’ opnemen vaak zwaar op het persoonlijke leven. “Vaak hebben mantelzorgers het gevoel dat ze ondanks alle inspanningen niet voldoen aan ieders verwachtingen. Personen die intensief zorg verlenen, scoren in het algemeen minder goed op welzijnsindicatoren als depressie en eenzaamheid”, aldus de onderzoeker.
Als vijftiger of zestiger moeten we onszelf vandaag handhaven in diverse veeleisende rollen en verantwoordelijkheden, beaamt doctor in de psychologie Erna Claes. En dat binnen een kader dat essentieel verschilt van de werk- en zorgcultuur van pakweg 30 jaar geleden. “We houden als werknemer, (groot)ouder en volwassen kind de ballen omhoog. Het ene ogenblik zitten we nog druk in een meeting, het andere regelen we de opvang van de kleinkinderen of beantwoorden we een telefoontje van onze hulpbehoevende moeder. Tussendoor hebben we ook nog ons eigen leven te leiden.”
Het moment waarop de rol van zoon of dochter overgaat in die van zorgverlener, wordt niet altijd duidelijk gepercipieerd, ziet dr. Claes. “Het is vaak geen bewuste keuze om mantelzorger te worden. Als kind van een zorgbehoevende ouder neem je veelal ongemerkt bepaalde verantwoordelijkheden op die buiten de ‘normale’ ouder-kindrelatie vallen. Dat kan gaan om psychologische ondersteuning, maar ook om heel praktische zaken zoals je ouder in de douche helpen. Kinderen aanvaarden die zorgtaken vaak vanzelfsprekend, want ‘zoiets zou iedere zoon of dochter toch doen?’. Het is nochtans van belang om niet te veralgemenen en jezelf in elke fase de vraag te stellen: kan en wil ik dit wel opnemen?”
Zorgende kinderen nemen vaak ongemerkt bepaalde verantwoordelijkheden op die buiten de ‘normale’ ouder-kindrelatie vallen. – Dr. Erna Claes, psycholoog
Mantelzorgers zijn zich nog te weinig bewust van hun veranderde statuut, geeft de zorgexperte aan. Bovendien maken ze nog te weinig de reflex dat ze de zorg ook kunnen delen binnen het ruime zorglandschap. “Voor veel zorgdragers is het sowieso een emotionele stap om beroep te doen op professionele dienstverlening. Het betekent telkens opnieuw de verwachtingen bijstellen. Die zijn voor elk individu en binnen elk gezin verschillend. Belangrijk is om te blijven luisteren naar elkaar én naar je eigen noden. Besef vooral dat de ideale aanpak niet bestaat. Je schiet altijd wel ergens tekort. De boodschap is om keuzes te maken binnen het haalbare. Dat je niet alles zelf kunt doen, wil niet zeggen dat er geen oplossing bestaat. ”
Een hart onder de riem voor mantelzorgers en informele zorgverleners is dat hun inzet ook iets zegt over de relatie tussen ouder en kind. “Bij kinderen die zorgtaken opnemen is er doorgaans sprake van een hecht contact en een warme ouder-kindrelatie”, verduidelijkt Jorik Vergauwen. “De uitdagingen verbonden aan de zorg voor ouders blijken in die context ook makkelijker te overwinnen. De zorgbelasting wordt daarentegen als zwaarder ervaren wanneer kinderen de zorg voor een ouder opnemen uit noodzaak, bijvoorbeeld bij onbeschikbaarheid van andere kinderen of om financiële redenen.”
En al lijkt het in bepaalde zorgsituaties mogelijk een irrelevant verhaal, de zorg voor een familielid kan ook benaderd worden als een positief persoonlijk proces, besluit de socioloog. “Niet alleen gaat deze zorg gepaard met zingeving en (op)waardering van de familiebanden, vaak ontwikkelt de zorgverlener ook nieuwe kennis en vaardigheden zoals veerkracht, empathie en teamwork. Een ervaring die kan doorsijpelen naar andere levensdomeinen.”
